«Μια Υπεράσπιση της Λογιστικής με βάση τη Νεότερη Ιστορία της» (*).
[Το άρθρο δημοσιεύτηκε πρώτη φορά στο περιοδικό «Accountancy Greece (Ag)» (τεύχος 27, Απρ.-Μια-Ιουν. 2017. Εδώ δημοσιεύεται με μικρές τροποποιήσεις/προσθήκες].
Κωνσταντίνος Ιωαν. Νιφορόπουλος
Ορκωτός Ελεγκτής – Λογιστής – ΩΡΙΩΝ Α.Ε
Επιστημονικός συνεργάτης Taxheaven.
«Η διπλογραφία μας αποκαλύπτει το σύμπαν του οικονομικού κόσμου σύμφωνα με την ίδια μέθοδο όπως αργότερα οι μεγάλοι φυσικοί το σύμπαν του κόσμου των ουρανίων σωμάτων… Η διπλογραφία στηρίζεται στην εφαρμοζόμενη με συνέπεια βασική ιδέα ότι όλα τα φαινόμενα μπορούν να συλληφθούν ως ποσότητες.»
Werner Somdart
Der Moderne Kapitalismus II (σελ. 119)
Η «Λογιστική» στην Ελλάδα, δεν υπήρξε ποτέ μια προσβεβλημένη επιστήμη, πιστεύω κυρίως λόγω της αδυναμίας, όλων ημών που ασχολούμαστε με αυτήν, να δείξουμε στην πράξη την χρησιμότητα της, στην λήψη των σωστών /επωφελών αποφάσεων σε κάθε Επιχείρηση και σε κάθε επενδυτή και φυσικά ως επαγγελματίες, να αποφύγουμε κάθε είδους «κακοτοπιά».
……………………….
…………………………
[Πηγή: ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΟΣ ΤΑΧΥΔΡΟΜΟΣ 4-6-1981 «Αφιέρωμα στο Λογιστικό Σχέδιο». (Το αφιέρωμα εκτός των άλλων δείχνει και την στενή διασύνδεση της «Λογιστικής Επιστήμης», με την εύρυθμη λειτουργίας της φορολόγησης, της Κεφαλαιαγοράς, της Χρηματοδότησης, της Οργάνωσης των Επιχειρήσεων και του Ελέγχου)]
…………………………………………
«Η μελέτη της ιστορίας μιας επιστήμης δεν αποβλέπει μόνον εις την ικανοποίησιν της απλής περιεργείας ή του απλού ιστορικού ενδιαφέροντος. Αποσκοπεί κυρίως εις την υποβοήθησιν της κατανοήσεως των συνθηκών του παρόντος και ει δυνατόν, εις την πρόβλεψιν των προβλημάτων του μέλλοντος. …
Συγκεκριμένως, η μελέτη της ιστορίας της Λογιστικής, εν συναρτήσει προς τας μεταβολάς εις το κοινωνικόν και οικονομικόν περιβάλλον και νομικόν πλαίσιον, παρουσιάζει ζωηρότατον ενδιαφέρον, διότι:
1. Διαφωτίζει τον τρόπο κατά τον οποίον ανεπτύχθη και εξειλίχθη η λογιστική μεθοδολογία και σκέψις, ήτοι προσδιορίζει τους παράγοντας του περιβάλλοντος τους προκαλούντας τας μεταβολάς και, ως εκ τούτου, αποκαλύπτει τον τρόπον πραγματοποιήσεως των μεταβολών αυτών.
2. Επιζητεί να καθορίση τας εκ των μεταβολών της λογιστικής μεθοδολογίας και σκέψεως επιδράσεις επί του περιβάλλοντος.
3. Συντελεί εις την πληρεστέραν κατανόησιν της εξελίξεως τω επιχειρηματικών και εν γένει οικονομικών μονάδων.
4. Διαφωτίζει την προέλευσιν και διαμόρφωσιν των εν χρήσει λογιστικών εννοιών, αρχών, μεθόδων και συστημάτων.
5. Ατυχώς, παρά την σημασίαν της, η ιστορία της Λογιστικής δεν είχε μέχρι των τελευταίων ετών τύχει της δεούσης προσοχής και μελέτης.»
(Πηγή: «Εισαγωγή εις Την Χρηματοοικονομικήν Λογιστικήν – Τεύχος Α’- Γενικαί Εισαγωγικαί Γνώσεις»- Έλλης Βασιλάτου – Θανοπούλου – Τακτικής Καθηγήτριας Ανώτατης Σχολής Οικονομικών & Εμπορικών Επιστημών.)
[Πηγή: «ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΟΣ ΤΑΧΥΔΡΟΜΟΣ», 18-3-1928. Εποχή που η Λογιστική στην Ελλάδα, αρχίζει να αναδεικνύεται ως Επιστήμη)
«Οι περισσότεροι από εμάς που διδάσκουμε λογιστική στα πανεπιστήμια, «υποφέρουμε» από μία εύσχημη περιφρόνηση συναδέλφων μας, οι οποίοι κοιτούν τη λογιστική ως έναν παρείσακτο, έναν Σαούλ ανάμεσα στους χρισμένους από το «γιο του Θεού» προφήτες, έναν παρία (-απόβλητο) του οποίου η παρουσία αφαιρεί κάτι από την ιερότητα των ακαδημαϊκών αιθουσών. …Η περιφρόνηση για τη λογιστική δεν περιορίζεται σε πανεπιστημιακούς κύκλους, αλλά είναι σχεδόν παγκόσμια. …Ας θυμηθούμε πώς η λογιστική έχει παραμεληθεί στη λογοτεχνία. Το βλέμμα του κοινού έχει γενικώς, τόσο στην πραγματική ιστορία όσο και στη μυθιστορία, στραφεί προς εκείνον ο οποίος αποδίδεται ως ηρωική μορφή. Σε αριστουργήματα της παγκόσμιας λογοτεχνίας, οι γνωστοί συγγραφείς τους έχουν επικεντρώσει την πλοκή των έργων τους σε έναν λόγιο πολυμαθή όπως ο Φάουστ, σε έναν βιομήχανο όπως ο Γιάννης Αγιάννης στους Αθλίους {Les Miserables) του Βίκτωρα Ουγκώ, σε έναν ναυτικό όπως τον Ροβινσώνα Κρούσω ή τον Γκιούλιβερ, σε εταίρες όπως στη Νανά του Εμίλ Ζολά, σε κλέφτες και λωποδύτες όπως στις Μεγάλες Προσδοκίες ή σε ιστορίες του Καρόλου Ντίκενς και άλλων, κ.ο.κ., με τις αφηγήσεις για ένα σωρό περίεργα κεντρικά πρόσωπα δίχως τέλος. Ουδέποτε όμως, εξ όσων γνωρίζω, ένας καταστιχογράφος (παλαιότερα) ή ένας λογιστής (πιο πρόσφατα) έχει γίνει ο κεντρικός ήρωας μιας νουβέλας, ενός θεατρικού έργου ή ενός ποιήματος. Ο καταστιχογράφος (-λογιστής) δεν έχει τιμηθεί ούτε με το να γίνει σε κάποια ιστορία ένας αξιοσημείωτος κακός. …
(Σε ένα από τα καλύτερα ποιήματα του – ποιητική συλλογή «Μαραμπού», εκδόσεις Άγρα, Αθήνα 1991 -, ο Νίκος Καββαδίας, στο Mai Du Depart, έχει το εξής δεύτερο τετράστιχο:
«Για το Μαδράς, τη Σιγγαπούρ, τΆλγέρι και το Σφάξ
θ’ αναχωρούν σαν πάντοτε περήφανα τα πλοία,
κι εγώ, σκυφτός σ’ ένα γραφείο με χάρτες ναυτικούς
θα κάνω αθροίσεις σε χοντρά λογιστικά βιβλία.»
Ο ποιητής στο ποίημα του αυτό αναφέρεται σε έναν λογιστή του οποίου το όνειρο ήταν να κάνει μακρινά ταξίδια ως ναυτικός που όμως έμεινε απραγματοποίητο πα-ραμένοντας λογιστής, δηλαδή σε ένα πεζό επάγγελμα….)
Η λογιστική έχει σχετικώς πρόσφατα αρχίσει να απαιτεί αναγνώριση ως ένα επάγγελμα με γνωσεολογικό υπόβαθρο επιστήμης. Εγώ προσωπικά έχω εκτιμήσει ότι οι πρώτες αξιώσεις της λογιστικής να θεωρείται ως αυτόνομη επιστήμη τίθενται στις αρχές της δεκαετίας του 1920 με τις εργασίες του Ρωσοελβετού Leon Gomberg, του Γερμανού Eugen von Schmalenbach, κ.ά. ….
Για να καθιερωθεί ως αξιοσέβαστος ένας κλάδος, τρία στοιχεία οδηγούν στο συμπέρασμα της επιστημοσύνης του, που όντως έχει ως προαπαιτούμενα. Αυτά είναι:
πρώτον, η καταγωγή και η «γενεολογία»,
δεύτερον, η «συντροφιά» την οποία κάποιος διατηρεί και,
τρίτον, τις υπηρεσίες τις οποίες κάποιος αποδίδει στην κοινότητα.
Ας εξετάσουμε τη λογιστική από αυτές τις όψεις της.
[πρώτον, η καταγωγή και η «γενεολογία»],
Χωρίς να εγείρουμε το ζήτημα ως προς το τι ήταν η λογιστική στην αρχαιότητα, ας εστιάσουμε την προσοχή μας κατ’ αρχήν στον Φραγκισκανό καλόγερο Πατσίολο ως τον πατέρα της σύγχρονης λογιστικής καθώς το έργο του Summa…, δημοσιευθέν το 1494, το οποίο ήταν το πρώτο τυπωθέν έργο που σχετιζόταν με την άλγεβρα, επίσης περιείχε το πρώτο κείμενο επί της λογιστικής, μία μάλλον ισχνή διατριβή με τίτλο De Computis et Scripturis. … Το 1496 κλήθηκε (Ο Πατσίολο) στο Μιλάνο από τον τότε βασιλεύοντα δούκα, Ludovico il Moro, του οποίου η αυλή ήταν το κέντρο διαφωτισμού και μάθησης, και το να καθιερωθείς εκεί ήταν μεγάλη τιμή. Στο Μιλάνο, ο Πατσίολο ήλθε σε επαφή με πολλές εξέχουσες προσωπικότητες, με την πλέον σημαντική εξ αυτών να είναι ο Λεονάρδος Ντα Βίντσι, ανατόμος, φυσικός, εφευρέτης, κ.ά., ίσως ο πλέον διαπρεπής άνδρας της εποχής του. (Κατά τον Ντελακρουά, ο μεγαλύτερος καλλιτέχνης όλων των εποχών και το πλέον κορυφαίο πνεύμα της Αναγέννησης.) Ο ίδιος ο Ντα Βίντσι λέγει ότι έσπευσε να αγοράσει ένα αντίτυπο του βιβλίου του Πατσίολο «Summa…» ευθύς μόλις κυκλοφόρησε, και αυτός συνεργάστηκε με τον Πατσίολο σε ένα μεταγενέστερο βιβλίο, το De Divine Proportione (1508), στο οποίο ο Πατσίολο προμήθευσε το κείμενο και ο Ντα Βίντσι την εικονογράφηση. Την πραγματεία αυτή θεωρείται ότι χρησιμοποίησε ο Λεονάρδος ως βάση για τη δημιουργία των γλυπτών και ζωγραφικών αριστουργημάτων του. Οποία τιμή πραγματικά για έναν καθηγητή πανεπιστημίου! Με άλλα λόγια, το πνεύμα του ‘ελαχίστου’ αδελφού Λουκά επιζεί όχι μόνο στις καθημερινές λογιστικές εγγραφές εκατομμυρίων λογιστών ανά την υφήλιο, αλλά και στη θεωρητική-μαθηματική βάση των αθάνατων αριστουργημάτων του Ντα Βίντσι στα περιφημότερα Μουσεία του κόσμου! …
Ας υπενθυμίσουμε σε αυτούς οι οποίοι καυχώνται τις ανώτερες αρετές άλλων επιστημονικών κλάδων, ότι αυτή η πρώτη παρουσίαση που έκανε ο Πατσίολο δεν ήταν ακατέργαστη και λανθασμένη αλλά περιέχει τα ουσιώδη της λογιστικής όπως τη γνωρίζουμε σήμερα, παρ’ όλο το γεγονός ότι αυτή συνεγράφη σε καιρό που η χημεία μετείχε των φαντασιοπληξιών της αλχημείας η βιολογία ήταν μία εξωτική συλλογή εσφαλμένων εκτιμήσεων, και η ιατρική είχε περισσότερα κοινά με το μάγο ιατρό απ’ ότι έχει ακόμη και σήμερα.
Περίπου πριν από διακόσια χρόνια, η κατάσταση των άλλων -πλην της λογιστικής – επιστημών συνίστατο σε μία μάταιη και αστεία (αν όχι γελοία) έκθεση άγνοιας. Περισσότερο από πεντακόσια χρόνια, ακριβώς στο πρώτο βιβλίο που εκδόθηκε επί του εν λόγω θέματος, η λογιστική περιγράφηκε με μία μορφή η οποία ακόμη κυριαρχεί στην πράξη σε ολόκληρο τον κόσμο. Πώς δεν μπορεί, επομένως, η λογιστική να έχει την (εύλογη) απαίτηση να της αναγνωρίζεται μία ευυπόληπτη και πολύ παλιά γενεαλογία;
[δεύτερον, η «συντροφιά»]
Η λογιστική καθιερώθηκε επιστημονικά από έναν θιασώτη του Αγίου Φραγκίσκου της Ασίζης, στο λίκνο των μαθηματικών με την άλγεβρα ως δίδυμη αδελφή της, κάτω από την αιγίδα μεγάλων πανεπιστημίων της Αναγέννησης: Σίγουρα αυτή είναι μία αφετηρία επαρκούς ακαδημαϊκής οντότητας ώστε να της δίδεται ο απαιτούμενος από κάθε πανεπιστημιακό ίδρυμα σεβασμός. …
To δεύτερο βιβλίο επί της λογιστικής γράφτηκε επίσης από έναν διακεκριμένο άνδρα, τον Schreiber, ο οποίος μεταγλώττισε το όνομα του στην ελληνική: Grammateus (Γραμματεύς)! Αυτός, όπως και ο Πατσίολο, συνδύαζε την άλγεβρα με τη λογιστική και το βιβλίο του, χρονολογημένο το 1518, ήταν το πρώτο έργο που εκδόθηκε στη Γερμανία, το οποίο είχε άμεση σχέση με αμφότερα τα προαναφερθέντα θέματα. Με βάση τον Cantor, μία αυθεντία στα μαθηματικά, αυτός ίσταται, ως μαθηματικός, αναμφισβήτητα στην πρώτη σειρά αυτών της εποχής του.
[Πηγή: https://www.maa.org/press/periodicals/convergence/mathematical-treasure-the-arithmetic-of-grammateus]
Σχεδόν αμέσως, τον Grammateus ακολουθεί ο Jerome Cardan, αυτός ο γραφικός αγύρτης και λαμπρότατος λόγιος, αστρολόγος, ιατρός, επιστήμων, μαθηματικός, καθηγητής της ιατρικής, αρχικά στη Ρανία και αργότερα στη Bologna. Αυτός, επίσης έγραψε ένα βιβλίο το οποίο συνδυάζει άλγεβρα και λογιστική. Αυτό το έργο, λέγει ο Richard Garnett, σημειώνει μία ολόκληρη εποχή στην ιστορία των μαθηματικών, αφού είναι το πρώτο στο οποίο η αρχή των κυβικών εξισώσεων (εξισώσεων τρίτου βαθμού) εξηγείται πλήρως….
Επεκτείνοντας κάπως το πεδίο της επισκόπησης μας, βρίσκουμε ότι ο Brown παραθέτει μόνο 150 ονόματα συγγραφέων επί της λογιστικής προ του 1800. Αλλά ακόμη και η μειωμένη λίστα αυτών οι οποίοι έχουν φήμη σε πεδία άλλα εκτός λογιστικής, είναι πολύ μακρά για να την επαναλάβουμε λεπτομερώς. Αυτοί δεν είναι μία ομάδα άκρως εξειδικευμένων ατόμων. Βρίσκουμε αυτούς να είναι αυθεντίες στην άλγεβρα (όπως αυτό θα ήταν αναμενόμενο), στη ναυσιπλοΐα, στην οπτική, ένας είναι ανώτερος υπάλληλος εντεταλμένος να ρυθμίζει τα του συναλλάγματος, ο συγγραφέας του Γαλλικού Εμπορικού Κώδικα του 1763 (ο οποίος όχι μόνο έδωσε το όνομα του στον σπουδαίο αυτό εμπορικό νόμο, ο Κώδικας του Savary, αλλά ίσως τον κάνει ακόμα πιο διακριτό το ότι είχε δεκαεπτά παιδιά, τα οποία επίσης έφεραν το όνομα του), αστρονόμοι, ένας Γάλλος καθηγητής Λυκείου, μία αυθεντία επί της πυρίτιδας, και ο σημαντικότερος ιστορικός της Εκκλησίας των Βαπτιστών. Προκειμένου κάποιος να βρει αυτά τα ονόματα στην Encyclopedia Britannica ή σε άλλη μεγάλη εγκυκλοπαίδεια, δεν ψάχνει στο λήμμα λογιστική ή καταστιχογραφία. Αυτά τα λήμματα είναι ανεπαρκή και μη ικανοποιητικά και αμφότερα περιέχουν εσφαλμένες δηλώσεις αναφορικά με την ιστορία του θέματος μας. Βρίσκει όμως για τη λογιστική στις ακόλουθες ρουμπρίκες: άλγεβρα, ναυσιπλοΐα, Napier, μαθηματικοί πίνακες, λογάριθμοι, ασφάλιση, απειροστικός λογισμός, βαρύτητα, κ.ά….
Παραθέσαμε επιφανείς άνδρες οι οποίοι έχουν γράψει βιβλία λογιστικής, παρά διάσημους συγγραφείς της λογιστικής. Το κάναμε αυτό για να θεμελιώσουμε τον ισχυρισμό ότι η λογιστική είναι ένα θέμα που αξίζει την προσοχή ικανών ανθρώπων και, επομένως, αξίζει να ανελιχθεί και εξυψωθεί πάνω και πέραν από μέσες ή ανώτερες εμπορικές σχολές (δημόσιες ή ιδιωτικές). …
Η ανάπτυξη της Εθνικής λογιστικής άρχισε από τα τέλη του 16ου αιώνα, όπως δε αναφέρει ο Άγγλος καθηγητής της λογιστικής, F. Sewell Bray, στο έργο του «The Interpretation of accounts (A formal review of social accounting)» (London, 1957, σελ. 205 κ.έ.), η λογιστική των τομέων της συνολικής οικονομίας ανάγεται στον 17° αιώνα. Το 1619, στη Σουηδία, επί βασιλέως Γουσταύου Αδόλφου, υφίστατο σύστημα διγραφικής λογιστικής, το οποίο σκοπό είχε την αδρομερή παρακολούθηση του εισοδήματος και των δαπανών ολόκληρου του βασιλείου. Το δε 1623 μετεκλήθηκε, για την καλύτερη οργάνωση του συστήματος αυτού, ο διάσημος Ολλανδός λογιστής και έμπορος, Abraham Cabiljan. …
Ο Werner Sombart, διάσημος συγγραφέας της ιστορίας του καπιταλισμού, διερωτάται εάν ο καπιταλισμός μας προήγαγε στη σύγχρονή λογιστική ή η σύγχρονή λογιστική τον καπιταλισμό. …
Ο Karl Marx (1818-1883), μία από τις μεγαλύτερες παγκόσμιες μορφές, χωρίζει το κύκλωμα της συνολικής παραγωγής κάθε εθνικής ή κοινωνικής οικονομίας σε δύο τομείς: τον τομέα των μέσων παραγωγής και τον τομέα αγαθών κατανάλωσης. Περαιτέρω ερευνά την παραγωγή αμφότερων των τομέων ως άθροισμα των – κατ’ αυτόν – σταθερού κεφαλαίου (κτίρια, μηχανήματα, πρώτες ύλες, ημικατεργασμένα προϊόντα), μεταβλητού κεφαλαίου (ημερομίσθια) και υπεραξίας. Δηλαδή όπως οι λογιστές πράττουν σε αναλύσεις τους. Η δε θεωρία του περί της αξίας της εργασίας δεν είναι τίποτε άλλο παρά μία ανάλυση της κοστολογικής δομής κάθε προϊόντος, συνδυαζόμενη με μία πιο δίκαιη κατανομή της παραγωγικότητας της εργασίας, του κατ’ αυτόν μοναδικού συντελεστή της παραγωγής. …
[τρίτον, οι «υπηρεσίες» τις οποίες αποδίδει στην κοινότητα]
Το κατά το τρίτο κατά συμπερασμό τεκμήριο του κανόνα της σημαντικότητας και σεβασμιότητας, είναι ότι κάποιος υπό κρίση εκτελεί και εκπληρεί κάποια σπουδαία υπηρεσία προς τον κόσμο. Είναι δυνατόν να λεχθεί αυτό για τη λογιστική; Ίσως αυτό είναι δυνατόν να απαντηθεί καλύτερα με το να δείξουμε ότι η λογιστική εμφανίστηκε όχι ως ένα τυχαίο φαινόμενο, αλλά καθαρά σε ανταπόκριση προς μία ανάγκη του κόσμου. …
Δεν είναι δίχως σημασία ότι η λογιστική εμφανίστηκε στο τέλος του 15ου αιώνα (υπό την ευρύτερη – αρκετά διαδεδομένη – εφαρμογή της διγραφικής τεχνικής), ούτε ότι τόπος γέννησης της ήταν οι δημοκρατίες της Ιταλίας. Όλοι γνωρίζουμε τη θαυμάσια αφύπνιση της περιόδου της Αναγέννησης, και ιδιαίτερα της απότομης ανάπτυξης του εμπορίου. Ο Sieveking, ένας από τους λίγους ιστορικούς ο οποίος έδωσε ιδιαίτερη προσοχή στο θέμα μας, λέει ότι η λογιστική ανέκυψε ως άμεσο αποτέλεσμα της καθιέρωσης προσωπικών εταιρειών (partnerships) σε μεγάλη κλίμακα συγκέντρωσης κεφαλαίων, ένα χαρακτηριστικό του γρήγορα αναπτυσσόμενου παγκοσμίως εμπορίου.
Αλλά η λογιστική βρισκόταν εν υπνώσει για αρκετούς αιώνες, και δεν συνέβη παρά μόνο εκατό χρόνια περίπου μετά το βιβλίο του Πατσίολο, που μία εντυπωσιακή αφύπνιση της έγινε. Νέα έργα πρωτάκουστης αφθονίας και εξαιρετικής ποιότητας άρχισαν να εμφανίζονται, και τα πανεπιστήμια ξανά ανέλαβαν την εισαγωγή ενός μαθήματος το οποίο δεν είχε μέχρι τότε ακαδημαϊκά καλή υπόσταση.
Γιατί αυτή η εξέχουσα θέση σε ένα μάθημα που άρχισε να διδάσκεται προ του 1500; Στο τέλος του 15ου αιώνα σημειώθηκε μία εκπληκτική διόγκωση των επιχειρηματικών δραστηριοτήτων. Τότε ήταν η περίοδος της οργάνωσης μεγάλων εταιρειών (στις Η.Π.Α. καλούνταν συνήθως trusts), ένα φαινόμενο κοινό στην Αμερική, την Αγγλία και τη Γερμανία. Τότε πρωτοεμφανίστηκαν εταιρείες με κεφάλαια της τάξης του ενός δισεκατομμυρίου ευρώ και τότε – μία όχι περίεργη σύμπτωση αλλά αναγκαία αντίδραση (-ανταπόκριση) – αφυπνίστηκαν οι λογιστές. Ο Pixley πρώτος στις Η.Π.Α. και μετά ο Dicksee άρχισαν να γράφουν ογκώδη συγγράμματα τα οποία ασχολούνταν με πιο προχωρημένα και εξειδικευμένα προβλήματα των εταιρικών λογαριασμών. Λίγο αργότερα εφευρέθηκε η αθροιστική μηχανή, οι πίνακες με τους λογάριθμους τέθηκαν δίπλα στο καθολικό, οι καταχωρήσεις στα λογιστικά βιβλία γίνονταν με τον δέοντα τρόπο, οι πρώτες συνήθειες έγιναν γενικά αποδεκτές λογιστικές αρχές, η λογιστική άρχισε να αναπτύσσεται με πιο γρήγορους ρυθμούς επιστημοσύνης.
Κατά ένα μέρος, η νέα αυξημένη σημασία της λογιστικής οφειλόταν στο διαχωρισμό της ιδιοκτησίας από τη διοίκηση/διαχείριση και στο διαχωρισμό του ελέγχου από την ιδιοκτησία, φαινόμενα τόσο χαρακτηριστικά της σύγχρονης εταιρικής μορφής των επιχειρηματικών οργανισμών.
Εάν η υποκατάσταση του ατομικού επιχειρηματία από μία μικρή προσωπική εταιρεία απαιτούσε βελτίωση των λογιστικών τεχνικών, πόσο πολύ περισσότερο βελτίωση ήταν αναγκαία όταν η προσωπική εταιρεία εκτοπίστηκε από την ανώνυμη εταιρεία, με τους ιδιοκτήτες της να αριθμούνται με δεκάδες ή εκατοντάδες χιλιάδες μετόχους;
Πιο σημαντικό γεγονός όμως ήταν οι επένδυση μεγάλων ποσών σε μόνιμο κεφαλαιουχικό εξοπλισμό, κύριο χαρακτηριστικό του σύγχρονου τρόπου παραγωγής, που κατέστησε εφικτή την καλύτερη οργάνωση των εκμεταλλεύσεων των εταιρειών. Η χρήση πάγιου κεφαλαίου σε μεγάλη κλίμακα αυξάνει ανυπολόγιστα τη δυσκολία προσδιορισμού των κερδών που επιτεύχθηκαν σε οποιοδήποτε δοθέν έτος. Ο Πατσίολο δεν έκανε σοβαρή προσπάθεια στην κατεύθυνση αυτή, γιατί τότε δεν ήταν τόσο αναγκαίο. Η επιχειρηματική δράση στις μέρες του ήταν ένα σύνολο από μη συνδεόμενα μεταξύ τους εγχειρήματα. Ένα πλοίο ήρθε εδώ, ένα καραβάνι πήγε εκεί, ένα από κοινού με άλλους εγχείρημα αναλήφθηκε με τον κύριο Χ για την αγορά και εισαγωγή μαλλιού από τη Γαλλία, κ,ο.κ. Καθώς αυτά τα εγχειρήματα ολοκληρώνονταν επιχειρησιακά, το επιτευχθέν κέρδος στην ολοκληρωθείσα συναλλαγή εξακριβώνονταν, κάπως χονδρικά (στο περίπου, είναι αληθές),αλλά αυτό ήταν σχετικά ικανοποιητικό.
Καμία προσπάθεια δεν γινόταν για να αντιμετωπιστούν λογιστικά ημιτελή εγχειρήματα. …
Ξεχωρίζουν όμως δύο συνεισφορές/συμβολές στην εργασία του λογιστή. Η πρώτη αφορά στις αναρίθμητες μικρές συσκευές με τις οποίες εξοικονομείται εργασία που αλλιώς θα χρειάζονταν για το χειρισμό μεγάλων μαζών αριθμητικών στοιχείων. Έτσι, τα ζητούμενα αποτελέσματα γίνεται εφικτό να αποκτώνται με λιγότερη ανθρώπινη εργασία. Η δεύτερη αφορά στην προσπάθεια να εξακριβωθεί το ακριβές κόστος παραγωγής αντικειμένων ή συστατικών μερών αντικειμένων επί βιομηχανικών διερ-γασιών συνεχούς ροής. …
Πρόοδος συνεχίζει να γίνεται στη λογιστική. Τι καλύτερη απόδειξη από το ότι πλέον οι δικηγόροι και οι δικαστές στα δικαστήρια έχουν αρχίσει να εκτιμούν ότι υπάρχουν αρχές επί των οποίων εδράζεται η λογιστική και οφείλουν να τις συνυπολογίζουν στις αποφάσεις τους. (Δεν αρκεί, δηλαδή, να ισχυρίζονται οι ενδιαφερόμενοι ότι κάτι ισχύει επειδή έτσι συνήθως γίνεται στην πράξη. Και οι αρχές αυτές εξελίσσονται… .)
Στην εργασία μας αυτή προσπαθήσαμε να αφαιρέσουμε το στίγμα το οποίο προσκολλάται στη λογιστική, δείχνοντας ότι οι απαρχές της με βάση τη διγραφική μέθοδο είναι σεβάσμιες και σημαντικές ή μάλλον ακαδημαϊκού χαρακτήρα. Ενάντια στο ότι ακόμη και σήμερα δεν έχει καλή φήμη, η λογιστική προσέλκυσε την προσοχή ανθρώπων αναμφίβολα υψηλών διανοητικών επιτευγμάτων. Η λογιστική δικαιολογεί το κύρος της από το ότι ανέκυψε για να ικανοποιεί κοινωνικές ανάγκες. Μεταξύ άλλων, οι λειτουργίες της είναι να εντοπίζονται ευθύνες (responsibility accounting), να προλαμβάνονται απάτες, να καθοδηγείται η βιομηχανία προς καλύτερα αποτελέσματα, να προσδιορίζονται καθαρές θέσεις επιχειρήσεων, να λύνεται το πιο δύσκολο πρόβλημα των οικονομικών μονάδων: «Ποια είναι τα κέρδη μου;», να διευκολύνεται η κυβέρνηση στις δημοσιονομικές λειτουργίες της, να καθοδηγούνται τα ανώτερα διοικητικά στελέχη στις προσπάθειες τους για περισσότερη αποδοτικότητα, κ.ο.κ. Δεν είναι αυτές οι λογιστικές εργασίες (και πολλές άλλες ακόμη) άξιες προσοχής και σεβασμού από οποιονδήποτε καλοπροαίρετο άνθρωπο; Ο ρομαντικός Scott δήλωσε το επάγγελμα του λογιστή ως “respectable”. Ο Goethe, η παγκόσμια αυτή ιδιοφυΐα, ομιλεί για τη λογιστική ως «μία από τις ωραιότερες επινοήσεις του ανθρώπινου μυαλού». …
Οποτεδήποτε και οπουδήποτε οικονομικές υποθέσεις έχουν προοδεύσει πέρα από τις πλέον στοιχειώδεις συνθήκες παραγωγής και συναλλαγής, «συστηματα» λογαριασμών έχουν εμφανιστεί. Απογραφές, κατάλογοι μισθοδοσίας, καταλογισμοί φόρων και τήρηση λογαριασμών έχουν βρεθεί τόσο παλιά έως το 4.500 π.Χ., και υπάρχουν πολλά λογιστικής φύσεως αρχεία στην αρχαία Αίγυπτο, Ρώμη, πρώιμη ιστορία του οικονομικού βίου της Ευρώπης και αλλού. Σε κάθε στάδιο ανάπτυξης, άνθρωποι έχουν χρησιμοποιήσει τη λογιστική, σύμφωνα προς τις ανάγκες τους, και εντός των ορίων (-περιορισμών) των τεχνικών καταχώρισης και ανάλυσης που τους ήταν γνωστές, προκειμένου να απαριθμούν και ελέγχουν περιουσιακά στοιχεία, ως μηχανισμός αναφοράς αντιπροσώπων, επιστατών και φοροεισπρακτόρων, ως τεκμηρίωση εμπορικών σχέσεων, για τον έλεγχο της παραγωγής και τη διαχείριση των επιχειρήσεων. Γι’ αυτούς και άλλους λόγους έχει βάσιμα υποστηριχθεί ότι η λογιστική – ως αναγκαιότητα του ανθρώπου – προϋπήρξε των μαθηματικών. Η τήρηση λογαριασμών σε σχοινιά με κόμπους και η χάραξη εγκοπών σε ξύλα (tallies) το υποδεικνύουν……..»
[Πηγή: (*) Απόσπασμα από το εξαίρετο βιβλίο «Η ΘΕΩΡΙΑ ΤΗΣ ΛΟΓΙΣΤΙΚΗΣ – Η ΛΟΓΙΣΤΙΚΗ ΩΣ ΕΠΙΣΤΗΜΗ» [Εκδόσεις Εταιρείας Αξιοποιήσεως και Διαχειρίσεως της Περιουσίας του ΟΠΑ – Αθήνα 2017], του Βασ. Φ. Φίλιου (Καθηγητή της Λογιστικής του Πανεπιστημίου Πατρών)].
