Το αρχείο του Ιωάννη («Γιάγκου») Πεσμαζόγλου παρουσιάστηκε σήμερα σε εκδήλωση που οργάνωσε το Ιστορικό Αρχείο της Τράπεζας της Ελλάδος (ΙΑΤΕ) στο Κεντρικό Κατάστημα στην Αθήνα, παρουσία της συζύγου του Μιράντας και των γιων του Βασίλη και Στέφανου.
Χαιρετισμός του Διοικητή κ. Γιάννη Στουρνάρα:
«Με χαρά σας καλωσορίζω στη σημερινή εκδήλωση που είναι αφιερωμένη στην παρουσίαση του προσωπικού αρχείου του Ιωάννη Πεσμαζόγλου. Ενός αρχείου που πρόσφατα δωρήθηκε και ενσωματώθηκε στο Ιστορικό Αρχείο της Τράπεζας της Ελλάδος.
Το όνομα του Ιωάννη, ή μάλλον «Γιάγκου», Πεσμαζόγλου ήταν πολύ γνωστό στα αμφιθέατρα και τους διαδρόμους του Πανεπιστημίου Αθηνών, όταν ξεκινούσα τις σπουδές μου στο Τμήμα Οικονομικών Επιστημών. Η φήμη του δεν αφορούσε μόνο την ιδιότητά του ως εύστροφου και χαρισματικού οικονομολόγου, αλλά και εκείνη του πανεπιστημιακού δασκάλου και του ανθρώπου, που στη διάρκεια της δικτατορίας είχε παραμερίσει τις προσωπικές σκοπιμότητες και τους μικρόψυχους υπολογισμούς, για να υψωθεί ως σύμβολο υπεράσπισης των δημοκρατικών θεσμών.
Όχι πως η διδακτική και ακαδημαϊκή του συμβολή ήταν αμελητέες. Σε ένα τμήμα με μακρά παράδοση, αλλά και σημαντική εξάρτηση από τις νομικές σπουδές, ο Πεσμαζόγλου ήταν ο πρώτος που δίδαξε σύγχρονη μακροοικονομική ανάλυση γενικής ισορροπίας. Έχοντας μαθητεύσει υπό τον Dennis Robertson, στο κεϋνσιανό περιβάλλον του μεταπολεμικού Cambridge, πίστευε ακράδαντα στην εγγενή ατέλεια των μηχανισμών της αγοράς και θεωρούσε σκόπιμη τη διορθωτική παρέμβαση του κράτους: τόσο στο μακροοικονομικό επίπεδο, όπου τον απασχολούσε το κατάλληλο μείγμα δημοσιονομικής και νομισματικής πολιτικής, όσο και στο μικροοικονομικό επίπεδο, όπου υποστήριζε την ενίσχυση εκείνων των συνθηκών και προϋποθέσεων που θα βελτίωναν τα διανεμητικά αποτελέσματα της λειτουργίας των αγορών.
Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζουν επίσης οι απόψεις του για την οικονομική ανάπτυξη. Πολύ πριν από τις σημερινές συζητήσεις για το «νέο παραγωγικό μοντέλο» της ελληνικής οικονομίας, ο Γιάγκος Πεσμαζόγλου υποστήριξε την ανάγκη προώθησης ενός αναπτυξιακού προτύπου με βάση τη γνώση και την καινοτομία που θα επέτρεπαν την αύξηση των ελληνικών εξαγωγών. Δεν είναι κατά τη γνώμη μου τυχαίο, ότι ένας από τους βασικούς αρχιτέκτονες της οικονομικής ενοποίησης της Ελλάδας με την ΕΟΚ αντιλήφθηκε εξαρχής τους κινδύνους της εσωστρέφειας και τη σημασία της εξειδίκευσης στον τομέα των εμπορεύσιμων αγαθών, ειδικά για μία μικρή χώρα-μέλος μιας ευρύτερης οικονομικής ένωσης. Πολλές από τις πρόσφατες οικονομικές μας περιπέτειες θα μπορούσαν να είχαν αποφευχθεί, αν η χώρα είχε υιοθετήσει εγκαίρως ένα πιο εξωστρεφές οικονομικό μοντέλο.
Αγωνιζόμενος πάντα με δεξιότητα, συνέπεια και σεμνότητα, ο Γιάγκος Πεσμαζόγλου πρωτοστάτησε στις διαπραγματεύσεις για τη σύνδεση της Ελλάδας με την ΕΟΚ, που οδήγησαν στην υπογραφή της Συμφωνίας των Αθηνών, το 1961. Επίμονος και μαχητικός – χωρίς όμως ποτέ να ωθεί τη διαπραγμάτευση στα άκρα – πέτυχε το καλύτερο δυνατό αποτέλεσμα, ανοίγοντας τον δρόμο για την πλήρη ένταξη της χώρας. Ως πρόεδρος των ελληνικών επιτροπών συνεργασίας με την ΕΟΚ και αργότερα ως ευρωβουλευτής, εξακολούθησε να υπηρετεί το ευρωπαϊκό όραμα και τη θέση της Ελλάδας σε αυτό. Δικαίως έχει χαρακτηριστεί ένας από τους αρχιτέκτονες του ευρωπαϊκού οικοδομήματος.
Ωστόσο, ο ίδιος δεν έθετε τον πήχη στην οικονομική, αλλά στην πολιτική ενοποίηση, οραματιζόμενος τη σταδιακή μεταμόρφωση της ΕΟΚ σε ομοσπονδιακό κράτος. Δυστυχώς, όσο και αν τα τελευταία χρόνια ανέδειξαν τις δυσκολίες που γεννά η ασυμμετρία μεταξύ πολιτικής και οικονομικής ολοκλήρωσης, σήμερα εξακολουθούμε να απέχουμε πολύ από αυτό το όραμα. Ο Γιάγκος Πεσμαζόγλου – και σε αυτό δύσκολα θα διαφωνούσα μαζί του – θεωρούσε πως αυτό αποτελούσε και αποτελεί την πλέον βιώσιμη ευρωπαϊκή προοπτική. Πίστευε άλλωστε πως στην Ευρώπη μάς ενώνουν πολλά παραπάνω από όσα μας χωρίζουν και ότι ενωμένοι θα πετύχουμε περισσότερα για την ευημερία, τη σταθερότητα, αλλά και την κοινωνική δικαιοσύνη.
Τέλος, ας μην ξεχνάμε και τον Γιάγκο Πεσμαζόγλου ως Σύμβουλο και Υποδιοικητή της Τράπεζας της Ελλάδος. Στενός συνεργάτης του Ξενοφώντα Ζολώτα, ως Υποδιοικητής είχε αναλάβει τις πάντα κρίσιμες σχέσεις του ιδρύματος με το δημόσιο, και κυρίως το Υπουργείο Οικονομικών. Ήταν τα χρόνια που η Τράπεζα της Ελλάδος, κυρίως μέσω της Νομισματικής Επιτροπής, έφερε στους ώμους της την ευθύνη άσκησης της πιστωτικής πολιτικής, ισορροπώντας ανάμεσα στο πρόταγμα της νομισματικής σταθερότητας και τις πιστωτικές ανάγκες μίας ταχύτατα αναπτυσσόμενης οικονομίας.
Για τους Ζολώτα και Πεσμαζόγλου, η ικανότητα της Τράπεζας να ανταποκρίνεται στις εκάστοτε προκλήσεις δεν ήταν ανεξάρτητη από τις δεξιότητες του προσωπικού της. Οι δυο τους ανέλαβαν αρκετές πρωτοβουλίες για τη μετεκπαίδευση του προσωπικού και την προώθηση της έρευνας μέσα στο ίδιο το ίδρυμα: αναδιοργάνωσαν τη Διεύθυνση Οικονομικών Μελετών, δίδαξαν στη Σχολή Τραπεζικών Σπουδών και έστειλαν πολλά στελέχη για μεταπτυχιακές σπουδές στο εξωτερικό, συμβάλλοντας έτσι στην προετοιμασία της επόμενης γενιάς οικονομολόγων.
Το προσωπικό αρχείο του Γιάγκου Πεσμαζόγλου, που παραδίδουμε σήμερα στους ερευνητές, αναδεικνύει αυτή την πολύπλευρη δράση του ως επιστήμονα και πανεπιστημιακού, ως ευρωπαϊστή και διαπραγματευτή, ως οικονομολόγου και πολιτικού. Πρόκειται για το μεγαλύτερο προσωπικό αρχείο που φιλοξενείται στην Τράπεζα της Ελλάδος, μια πολύτιμη πηγή για τη μελέτη της σύγχρονης ιστορίας, της οικονομίας, της πολιτικής, των διεθνών σχέσεων και πλήθους άλλων θεμάτων που αφορούν τον 20ό αιώνα.
Είναι τιμή για εμάς που βρίσκεται πλέον εδώ και το καλοσωρίζουμε στο σπίτι του.»
Ο διευθυντής του Κέντρου Πολιτισμού, Έρευνας και Τεκμηρίωσης Παναγιώτης Παναγάκης καλωσόρισε τους παριστάμενους στην εκδήλωση, επισημαίνοντας ότι «ο πολυσχιδής Γιάγκος Πεσμαζόγλου, εκτός του ότι υπήρξε μια εμβληματική φυσιογνωμία στο δημόσιο μεταπολεμικό βίο της Ελλάδας, είχε ένα σπάνιο, πολύ σπάνιο χάρισμα: συνδύαζε την υψηλού επιπέδου εκπαίδευση και μόρφωση με το ανήσυχο πνεύμα και την ισχυρή φαντασία ενός αληθινά πνευματικού ανθρώπου».
Ο Βασίλης Πεσμαζόγλου αναφέρθηκε στην απόφαση της οικογένειάς του να δωρίσει το αρχείο του πατέρα του στην Τράπεζα της Ελλάδος, μια λύση που, όπως είπε, τους ευχαριστεί όλους πάρα πολύ. Μιλώντας ειδικότερα για το αρχείο, ο κ. Πεσμαζόγλου τόνισε ότι προσφέρει στον ερευνητή τη δυνατότητα να βρει πολλά χρήσιμα στοιχεία για την περίοδο κατά την οποία ο πατέρας του εργαζόταν στο Υπουργείο Συντονισμού, στις αρχές της δεκαετίας του ΄50, όταν έγινε η υποτίμηση της δραχμής, αλλά και στη συνέχεια, όταν μετείχε στις πρώτες διαπραγματεύσεις για την είσοδο της χώρας μας στην ΕΟΚ. Η παρακολούθηση της ελληνικής οικονομίας καθ΄ όλη τη μεταπολεμική περίοδο και η εδραίωση της εμπιστοσύνης στο νόμισμα ήταν βασική έγνοια του Γιάγκου Πεσμαζόγλου, επεσήμανε ο γιος του, λέγοντας χαρακτηριστικά ότι αυτό «του δυσκόλευε ακόμα και τον ύπνο».
Κατόπιν, οι αρχειονόμοι του ΙΑΤΕ Βίκυ Ασκητή και Σπύρος Τακτικός παρουσίασαν λεπτομερώς το αρχείο Πεσμαζόγλου, εξιστορώντας παράλληλα τη ζωή και το έργο του σημαντικού Έλληνα οικονομολόγου και πολιτικού άνδρα. Όπως ανέφεραν, το αρχείο δωρήθηκε στην Τράπεζα της Ελλάδος τον Φεβρουάριο του 2017 από την οικογένεια Πεσμαζόγλου και εντάσσεται στην κατηγορία των προσωπικών αρχείων σημαντικών προσωπικοτήτων που σχετίζονται με την Τράπεζα της Ελλάδος. Το αρχείο Πεσμαζόγλου καταλαμβάνει σήμερα περισσότερα από 40 μέτρα και αποτελεί το μεγαλύτερο προσωπικό αρχείο που τηρείται στο ΙΑΤΕ – διπλάσιο σχεδόν από το ήδη ογκώδες αρχείο του Ξενοφώντος Ζολώτα, το οποίο παραδόθηκε στην έρευνα πριν από τρία χρόνια. Το υλικό του αρχείου καλύπτει τη χρονική περίοδο από το 1885 μέχρι το 2018 – ξεπερνά δηλαδή τα όρια ζωής του Γιάγκου Πεσμαζόγλου, καθώς περιλαμβάνει φακέλους της περιόδου 1885-1963 που αφορούν τον πατέρα του, Στέφανο, και περιέχει υλικό από εκδηλώσεις μνήμης που αφορούν την περίοδο από τον θάνατό του, το 2003, έως και το έτος 2018. Η ψηφιοποίηση του αρχείου Πεσμαζόγλου έχει ήδη ξεκινήσει και προβλέπεται να ολοκληρωθεί σταδιακά, ενώ, όπως τόνισαν οι αρχειονόμοι, θα δίνεται προτεραιότητα σε εκείνα τα τμήματα του αρχείου με το μεγαλύτερο ερευνητικό ενδιαφέρον.
Χρονολόγιο Γιάγκου Πεσμαζόγλου
1918 Γεννιέται στη Χίο.
1935 – 1940 Σπουδάζει νομικές, πολιτικές και οικονομικές επιστήμες στη Νομική Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών.
1941 Δεκανέας στο Αλβανικό Μέτωπο.
1945 Νυμφεύεται τη Μιράντα Οικονόμου· διδάκτωρ της Νομικής Σχολής· υπότροφος στο Πανεπιστήμιο του Cambridge.
1949 Ολοκληρώνει το διδακτορικό του στο Cambridge και επιστρέφει στην Αθήνα.
1950 Εκλέγεται Υφηγητής στη Νομική Σχολή.
1951 – 1955 Γενικός Διευθυντής Οικονομικής Πολιτικής και Προγράμματος στο Υπουργείο Συντονισμού.
1955 – 1960 Οικονομικός Σύμβουλος της Τράπεζας της Ελλάδος.
1957 – 1961 Πρόεδρος της ελληνικής αντιπροσωπείας στις διαπραγματεύσεις για τη σύνδεση με την ΕΟΚ· το 1958 εισηγείται την ίδρυση του Βασιλικού (μετέπειτα Εθνικού) Ιδρύματος Ερευνών.
1960 Αναλαμβάνει Υποδιοικητής της Τράπεζας της Ελλάδος.
1962 – 1965 Πρόεδρος της Επιτροπής Ευρωπαϊκής Συνεργασίας.
1967 Εκλέγεται έκτακτος καθηγητής Πολιτικής Οικονομίας· μετά την επιβολή της δικτατορίας, παραιτείται από την Τράπεζα της Ελλάδος· εξακολουθεί να διδάσκει, αλλά τον επόμενο χρόνο τίθεται σε διαθεσιμότητα.
1971 Ιδρύει την Εταιρεία Μελέτης Ελληνικών Προβλημάτων (ΕΜΕΠ).
1972 – 1973 Εξορίζεται εξαιτίας της αντιδικτατορικής του δράσης.
1973 Συλλαμβάνεται από το ΕΑΤ-ΕΣΑ και κρατείται σε απομόνωση.
1974 Υπουργός Οικονομικών στην Κυβέρνηση Εθνικής Ενότητας του Κ. Καραμανλή· εκλέγεται πρώτη φορά βουλευτής, ιδιότητα που διατηρεί έως το 1981.
1975 – 1978 Πρόεδρος της Μικτής Κοινοβουλευτικής Επιτροπής Ελλάδας-ΕΟΚ.
1979 – 1984 Πρόεδρος του Κόμματος Δημοκρατικού Σοσιαλισμού (ΚΟΔΗΣΟ).
1981 – 1984 Ευρωβουλευτής με το ΚΟΔΗΣΟ.
1985 – 1989 Ανεξάρτητος βουλευτής Α΄ Αθηνών.
1989 – 1994 Ανεξάρτητος ευρωβουλευτής.
1992 Εκλέγεται τακτικό μέλος της Ακαδημίας Αθηνών.
1996 Πρόεδρος της Ακαδημίας Αθηνών.
2003 Πεθαίνει στην Αθήνα σε ηλικία 85 ετών.
Εικόνες από το Αρχείο Πεσμαζόγλου:
Φ7 Σχολή Τραπεζικών Σπουδών στην Τράπεζα της Ελλάδος, τάξη 1960-1961
Φ10 Γενική Συνέλευση της Τράπεζας της Ελλάδος, 1963
Φ49. Εγκαίνια έκθεσης Οδυσσέα Ελύτη «Συνεικόνες», 27 Μαρτίου 1980, Γκαλερί
Ζουμπουλάκη, Αθήνα
Φ92 Μονογραφή σύνδεσης Ελλάδος–ΕΟΚ μαζί με τον Επίτροπο Jean Rey, 9 Ιουλίου 1961
Φωτογραφίες από την εκδήλωση:
Φωτό 1: Γενική άποψη της εκδήλωσης
Φωτό 2: Από αριστερά: Οι αρχειονόμοι του ΙΑΤΕ Βίκυ Ασκητή και Σπύρος Τακτικός, ο διευθυντής του Κέντρου Πολιτισμού, Έρευνας και Τεκμηρίωσης της Τράπεζας της Ελλάδος Παναγιώτης Παναγάκης, ο Διοικητής της Τράπεζας της Ελλάδος Γιάννης Στουρνάρας και ο Βασίλης Πεσμαζόγλου.
Φωτό 3: Από αριστερά: Ο Στέφανος Πεσμαζόγλου, ο Παναγιώτης Παναγάκης, διευθυντής του Κέντρου Πολιτισμού, Έρευνας και Τεκμηρίωσης της Τράπεζας της Ελλάδος, η κα Μιράντα Πεσμαζόγλου ο Διοικητής της Τράπεζας της Ελλάδος Γιάννης Στουρνάρας και ο Βασίλης Πεσμαζόγλου.
Φωτό 4: Από αριστερά: Ο διευθυντής του Κέντρου Πολιτισμού, Έρευνας και Τεκμηρίωσης της Τράπεζας της Ελλάδος Παναγιώτης Παναγάκης, η κα Μιράντα Πεσμαζόγλου και ο Διοικητής της Τράπεζας της Ελλάδος Γιάννης Στουρνάρας.
